کمیته رصد و تحلیل شانا- روز ۲۴ اردیبهشت ماه ترکیه شاهد یکی از مهم‌ترین روزهای خود است. انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه روز ۱۴ می برگزار می‌شود. مردم ترکیه در انتخابات پیش رو، سیزدهمین رئیس جمهور و نمایندگان بیست و هشتمین دوره پارلمان را انتخاب می‌کنند. رجب طیب اردوغان، کمال قلیچدرا اوغلو، محرم اینجه و سینان اوغان، چهار نامزد انتخابات ریاست جمهوری هستند.
در عین حال، برای تصاحب ششصد کرسی پارلمان ترکیه، یک رقابت بزرگ در جریان است. ترکیه فعلا با نظام ریاستی اداره می‌شود و رئیس جمهور همه‌کاره است. اما مخالفین اردوغان وعده داده‌اند؛ اگر پیروز شوند، با برگزاری یک همه‌پرسی، باز هم پست نخست‌وزیری به صحنه باز می‌گردد و اختیارات رئیس جمهور محدود خواهد شد. آنان طرحی آماده کرده‌اند که به‌عنوان «نظام پارلمانی تقویت شده» شناخته می‌شود. قرار است بر اساس این طرح، نمایندگان پارلمان، نقش و قدرت بیشتری داشته باشند و نهاد پارلمان، هم در قانون‌گذاری و هم در نظارت، نیرومندتر شود. در انتخابات آتی ترکیه، ۶۰میلیون و ۹۰۴ هزار و ۴۹۹ نفر در مجموع ۱۹۰ هزار و ۷۳۶صندوق، واجد شرایط رای دادن هستند. در خارج از کشور نیز مجموعا ۳ میلیون و ۲۸۶ هزار و ۷۸۶ نفر در ۴ هزار و ۹۶۹صندوق امکان رای دادن پیدا کردند.
انتخابات سرنوشت‌ساز
صف‌آرایی این انتخابات شباهت زیادی به آرایش صفحه شطرنج دارد و مجموع گروه‌ها و ائتلاف‌های اصلی انتخاباتی ترکیه در دو جبهه مقابل همدیگر قرار گرفته‌اند. ائتلاف جمهور یا ائتلاف حاکم متشکل از حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان، حزب حرکت ملی به رهبری دولت باغچلی و با حمایت حزب اتحاد بزرگ به رهبری مصطفی دستچی و حزب «دوباره رفاه» به رهبری محمدعلی فاتح اربکان فرزند نجم الدین اربکان نخست وزیر فقید ترکیه، حزب اسلام گرای کرد به نام مطالبه آزاد (هداپار) و حزب راه راست به رهبری چتین اوز آچیک گوز، عزم خود را برای پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری به کار گرفته است.
در صف مقابل ائتلاف شش گانه متشکل از حزب جمهوری خواه خلق به رهبری کمال قلیچدار اوغلو، حزب خوب به رهبری مرال آکشنر، حزب سعادت به رهبری تمل کاراملا اوغلو، حزب جهش و دموکراسی به رهبری علی باباجان، حزب آینده به رهبری احمد داووداغلو و حزب دموکرات به رهبری گلتکین اویسال و با حمایت حزب دموکراتیک خلق‌ها طرفدار کردها به همراه احزاب جنبش کارگری و احزاب چپ ترکیه اسب قدرت را برای قلیچدار اوغلو زین کرده اند.
اما در صفحه این بازی بزرگ کدام حرکت می‌تواند رجب طیب اردوغان یا کمال قلیچدار اوغلو دو رقیب دیرینه را در امتداد خط کیش و مات قرار دهد؟ اردوغان به پشتوانه تجربه ۲۰ساله در صحنه قدرت در سودای پیروزی دیگری است و می‌گوید با گام‌های راستین راه را ادامه خواهد داد! قلیچدار اوغلو اکنون با اطمینان بیشتری از هر زمان دیگری تغییر فصل را نوید می‌دهد و قول می‌دهم که «باز هم بهار می‌آید.»
یک انتخابات پیچیده
انتخابات ۱۴ می(۲۴ اردیبهشت) ترکیه که از آن به «انتخابات قرن» نام برده می‌شود، پیچیده‌تر از هر دوره دیگری است و نتایج آن در هر سوی صفحه شطرنج که باشد، منشا تحول بزرگی برای بافت سیاسی و اجتماعی ترکیه و در صحنه منطقه‌ای خواهد بود. دو انتخابات مهم ریاست جمهوری و پارلمانی در یک روز و هم زمان برگزار می‌شود و چشمان زیادی منتظر است که آیا در فردای آن روز چهره دگرگون‌شده‌ای از ترکیه خواهند دید؟
ائتلاف مخالفان در مهم‌ترین پیچ تاریخی ترکیه قرار دارند و نظم و اتحاد نسبی کم‌سابقه‌ای تقریباً میان همه طیف‌های منتقد اردوغان شکل گرفته است و دیگر از آن پریشانی رویکردی که مخالفان در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۸ داشتند، خبری نیست. در آن انتخابات رجب طیب اردوغان توانست با استفاده از ناهماهنگی و نبود انسجام میان گروه‌های رقیب و با توجه به فضای ملی گرایانه داخلی و سیاست خارجی تهاجمی ترکیه به ویژه در قبال سوریه بر پنج رقیب دیگر خود یعنی محرم اینجه، مرال آکشنر، صلاح الدین دمیرتاش، تمل کاراملا اوغلو و دوغو پرینچک پیروز شود.
درباره اهمیت انتخابات پارلمانی ترکیه با آن‌که جایگاه پارلمان پس از همه‌پرسی قانون اساسی ۲۰۱۷ فروکاسته شد و نظام سیاسی به ریاستی تغییر یافت؛ اما در همان انتخابات ۲۰۱۸، این ائتلاف جمهور متشکل از حزب عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی بود که توانست اکثریت کرسی‌های مجلس را به‌دست آورد و آرایش سیاسی پارلمان آن گونه که اردوغان مایل بود، نقش بست.
اکنون ترکیه پنج سال پس از آن انتخابات در آستانه انتخابات تعیین‌کننده دیگری است و فضای سیاسی و اقتصادی این کشور در مرز یک دگرگونی بنیادین قرار دارد. بیم و امید در دو جبهه اصلی چنان بالاست که گویا در رگ جامعه انتظار یک تغییر می‌رود. برای مخالفان اردوغان هیچ زمانی مانند اکنون همه شرایط برای دستیابی به قدرت مهیا نبوده و کوشیده‌اند که ابعاد مختلف نارضایتی و انتقادها از سیاست داخلی و خارجی حزب عدالت و توسعه حتی احساسات جریحه‌دارشده از زلزله ویرانگر دو ماه پیش را برای پیروزی بر رقیب قدرتمند به آزمون بگذارند.
اوضاع اقتصادی ترکیه در چند سال گذشته شرایط سخت و بحرانی را تجربه کرده است. سقوط ارزش پول ملی و چهاربرابرشدن نرخ ارزهای خارجی سبد معیشتی و قدرت خرید مردم را که کوچک تر هم شده، نشانه رفته است. میانگین تورم ترکیه در ۲۰۲۲ بیش از ۶۴ درصد برآورد شد و مردم اقدام دولت را در مدیریت بحران اقتصادی ناکافی می‌دانند.
مخالفان در تدارک فرش قرمز
هسته اصلی مخالفان اردوغان در ائتلاف شش گانه به رهبری کمال قلیچدار اوغلو متمرکز هستند. قلیچدار اوغلو تنها چند هفته مانده به انتخابات در اقدامی تأمل‌برانگیز یک تابوی تاریخی - دینی را در ترکیه شکست و گفت: «من علوی هستم.»
این اعلام هویت دینی قلیچدار اوغلو با واکنش تند ائتلاف حاکم مواجه شده و حتی اردوغان هم نتوانست خشم خود را پنهان کند و خطاب به رهبر جمهوری خلق گفت چرا بعد از ۷۰ سالگی مذهب خود را نزد افکار عمومی مطرح کردی؟ برنامه انتخاباتی ائتلاف شش گانه منتقدان زیادی دارد و منتقدان می‌گویند با وجود آن‌که بحران اقتصادی ترکیه فرصت جدی برای مخالفان اردوغان فراهم کرده است، اما آنها نیز نتوانسته‌اند مدل مشخصی برای برون‌رفت ترکیه از شرایط تورمی و بحران ارزی ارائه دهند.
نقد دیگری که به این ائتلاف وارد کرده‌اند، چنددستگی نگرش سیاسی آنهاست که ترکیبی از چپ میانه تا ناسیونالیست‌های راست‌گرای تندرو به نام حزب خوب و دو حزب راست میانه به رهبری علی باباجان و احمد داود اوغلو از هم فکران پیشین اردوغان، حزب دموکرات و حزب محافظه کار و ملی گرای مذهبی سعادت را تشکیل می‌دهد.
اما با وجود چندگونگی ائتلاف مخالفان اردوغان باید گفت که این اجماع در تاریخ ۲۰ ساله اخیر ترکیه بی‌سابقه بوده است. تیم شش نفره با توجه به شرایط منطقه‌ای و جهانی از اولویت‌های جدید در سیاست خارجی ترکیه با نگاه به غرب سخن می‌گویند و قلیچدار اوغلو هم گفته است که پس از پیروزی در انتخابات طی دو سال مهاجران سوری را به کشورشان بازمی‌گرداند.
چنانچه روند تبلیغات انتخاباتی در مدت باقی مانده بر همین مدار بچرخد و آرای کردها در سبد رای قلیچدار اوغلو ریخته شود، باید چشم به راه تغییر اساسی در ساختار سیاسی ترکیه بود و منتظر فرش قرمز در برابر کاخ ریاست جمهوری که این‌بار نه اردوغان که قلیچدار اوغلو مرد آرام و کهنه‌کار سیاست که دلبستگی بسیاری به غرب دارد؛ بر آن گام می‌گذارد.
شرایطی که پذیرش آن برای رجب طیب اردوغان و همفکران ملی‌گرای وی سخت است، چنانچه ورود حزب عدالت و توسعه به عرصه سیاست و حکومت ترکیه در ۲۰۰۳ حتی برای هم‌ائتلافی کنونی اردوغان یعنی حزب حرکت ملی هم غیر قابل باور و پذیرش بود، اما زلزله‌ای بود که رخ داد و شد. البته باید دیدآخر این هفته چه کاندیدایی پیروز خواهد شد؟
نظر شما