کمیته رصد و تحلیل شانا- بازگشت اتحادیه عرب به سوریه! اتفاقی که در روز یکشنبه ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۲(۷ مه ۲۰۲۳) در اردن افتاد یک واقعه بزرگ است. نماد شکست راهبردی بزرگترین ائتلاف جهانی بر علیه جبهه مقاومت پس از ۷۰۰۰هزار میلیارد دلار! هزینه! مطلب زیر در تبیین اهمیت اتفاق مذکور است.
بازگشت پس از ۱۲سال!
وزرای خارجه اتحادیه عرب روز یکشنبه در قاهره طی یک نشست مشورتی پشت درهای بسته درباره بازگشت سوریه به اتحادیه عرب پس از غیبت ۱۲ساله، توافق کردند. این تصمیم اتحادیه عرب چرخشی ۱۸۰ درجه‌ای در موضع قبلی آن در باره سوریه محسوب می‌شود.
چند ماه بعد از آغاز بحران سوریه در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱، برخی کشورهای عربی مانند قطر و عربستان سعودی خواهان تعلیق عضویت سوریه در نشست‌های اتحادیه عرب شدند. بهانه این کشورها برای تعلیق کرسی سوریه در جلسات اتحادیه عرب، اتهام سرکوب مردم توسط دولت سوریه بود. برخی کشورهای عرب نیز نمایندگی‌های سیاسی و حتی کنسولی خود در سوریه را تعلیق و تعطیل کردند.
اکنون بعد از حدود ۱۲ سال از آغاز بحران و شکست پروژه براندازی و فروپاشی دولت قانونی سوریه باقی ماندن بشار اسد رئیس جمهور سوریه در قدرت، اتحادیه عرب در نشستی در سطح وزیران، درباره رفع تعلیق کرسی دمشق و بازگشت سوریه به این اتحادیه تصمیم نهایی را اتخاذ نمود. این تلاش‌ها از دو سال پیش آغاز شد و در این مدت موضوع برگشت دمشق به اتحادیه عرب همواره تکرار شده بود.
اتـحـادیه عرب در حال بازگشت به سوریه است
نکته مهم این است که این اتحادیه عرب بوده که خواهان بازگشت سوریه به این اتحادیه شده است. برخی مقامات سوریه اظهار داشته‌اند که آنها درخواست بازگشت نداده‌اند بلکه این خواسته را خود کشورهای عربی مطرح کرده‌اند. حال، اگر دمشق اصرار یا درخواستی برای بازگشت به اتحادیه عرب نداشته سؤال این است که سوریه در حال بازگشت به اتحادیه عرب است یا اتحادیه عرب در حال بازگشت به سوریه؟
جالب توجه این است که در سال‌های ابتدایی بحران سوریه، هنگامی که شماری از کشورهای عربی روابط سیاسی خود با دمشق را قطع کردند، بشار اسد در سخنانی تأکید کرد، بزودی کشورهای عربی به سوریه بازخواهند گشت. به نظر می‌رسد، آن روز که اسد درباره آن سخن گفته بود، فرا رسیده و اکنون اتحادیه عرب در حال بازگشت به سوریه است.
در عین حال بازگشت سوریه به اتحادیه عرب اقدامی در راستای حرکت جمعی کشورهای عربی برای عادی‌سازی روابط با دمشق پس از شکست پروژه مشترک ائتلاف غربی-عربی به سرکردگی آمریکا برای سرنگونی دولت سوریه و بشار اسد قلمداد می‌شود.
با آغاز بحران سوریه در سال ۲۰۱۱، عربستان سعودی و برخی دیگر از کشورهای عربی متحد غرب در صف حامیان اصلی گروه‌های تروریستی مخالف دولت سوریه قرار گرفته و با تعطیل کردن سفارتخانه‌ها در دمشق، روابط خود را با سوریه قطع کردند.
با این حال پس از شکست آشکار گروه‌های تروریستی در سوریه این کشورها پس از یک دهه به این نتیجه رسیدند که ادامه مسیر سابق و هم‌نوایی با غرب و کاهش روابط با سوریه فایده‌ای برای آنها نداشته و باید رابطه جدیدی را با دولت سوریه آغاز کنند.
البته این تلاش مشترک کشورهای عربی برای عادی‌سازی روابط با دمشق با مخالفت شدید آمریکا مواجه شده است. دولت بایدن نیز همانند دولت‌های قبلی آمریکا خواهان فروپاشی دولت قانونی سوریه بوده و لذا با هر گونه اقدامی که متضمن به رسمیت شناختن ویا تقویت آن باشد مخالفت می‌کند.
با این حال کشورهای عرب متحد آمریکا که قبلا در جبهه واحدی در راستای سرنگونی دولت قانونی سوریه عمل می‌کردند، با تغییر آشکار در رویکرد قبلی خود به احیای روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود با دولت بشار اسد پرداخته‌اند.
کشورهایی مانند امارات و عربستان سعودی که تا قبل از این در جبهه واحدی در کنار آمریکا خواهان سرنگونی بشار اسد بودند اکنون به روشنی دریافته‌اند که سیاست‌ها و اقدامات جبهه غربی -عربی به همراه ترکیه در این زمینه با شکست کامل مواجه شده و گروه‌های تروریستی مورد حمایت آنها که آمریکا و این کشورها به‌منظور سرنگونی دولت قانونی سوریه به تجهیز و حمایت گسترده لجستیکی و مالی از آنها پرداخته بودند نابود شده و اکنون فقط بقایای آنها در استان ادلب سوریه با حمایت ترکیه و غربی‌ها به حیات خود ادامه می‌دهند.
در این راستا امارات، بحرین، عمان سفارت‌های خود در دمشق را بازگشایی کرده و عربستان سعودی، اردن و مصر نیز رایزنی‌ها با سوریه را برای عادی‌سازی روابط ادامه می‌دهند و پیشرفت‌های قابل توجهی در این زمینه صورت گرفته است. عادی‌سازی روابط سوریه با عراق و لبنان نیز در جریان است و تونس نیز برقراری روابط سیاسی با سوریه را تأیید کرده است.
نگاهی به بیانیه اَمّان
روز دوشنبه ۷ مه ۲۰۲۳سران پنج کشور عربی سوریه، سعودی، مصر، عراق و اردن در امان جمع شدند تا درباره پرونده «بازگشت سوریه به اتحادیه عرب» به بحث و رایزنی بپردازند. نماینده سازمان ملل در مقام ناظر در این نشست حضور داشت. کارشناسان معتقدند در این دیدار مشورتی پیام نشست کشورهای عربی به دمشق ابلاغ شد.
با آن‌که در بیانیه پایانی نشست جده بر «تمامیت ارضی سوریه»، لزوم «بازگشت این کشور به جمع کشورهای عربی»، «مبارزه با تروریسم» و «مقابله با مداخله خارجی» اشاره شد اما «سکوت» و «غیبت» برخی کشورهای عربی همچون قطر و مراکش نشان‌دهنده عدم تغییر نظر «منفی» این دولت‌ها درباره بازگشت سوریه به اتحادیه عرب است.
اما شاید مناقشه برانگیزترین بند از بیانیه نشست امان را می‌توان «توقف مداخلات خارجی در امور داخلی سوریه» و «همکاری دستگاهی‌های امنیتی- نظامی سوریه با همتایان آن در کشورهای همسایه» دانست.
در جریان بحران شام دو گروه از کشورها در تحولات این کشور به ایفای نقش پرداختند؛
* گروه نخست کشورهایی همچون ترکیه و آمریکا بودند که بدون اجازه دمشق وارد خاک سوریه شده و از تروریست‌ها به اسم «مبارزه با تروریسم» به حمایت پرداختند. این کشورهای اشغالگر بدون در نظر گرفتن حاکمیت ملی دولت قانونی بشار اسد همچنان نیروهای نظامی خود را در خاک این کشور عربی حفظ کرده و به‌دنبال تأمین صرف منافع خود همچون تاراج انرژی یا سلطه بر شاهراه‌های ارتباطی هستند.
* گروه مقابل کشورهایی همچون جمهوری اسلامی ایران و روسیه قرار دارند که با دعوت رسمی دولت سوریه پای در میدان شام گذاشته و جلوی پیش‌روی گروه‌های تکفیری و سقوط دولت مرکزی در این کشور را گرفتند.
* دیگر بازیگر تأثیرگذار در معادلات سوریه کشورهای عربی بودند که پس از شکست پروژه «سقوط اسد» حال گزینه همکاری و بهبود روابط با دمشق را انتخاب کردند.
این بلوک عربی با استفاده از عباراتی همچون «خروج نیروهای بیگانه از خاک سوریه» قصد دارند تا دو گروه نام‌برده را در یک قالب تعریف کنند. با بازگشت آرامش به دمشق، بی‌شک ماموریت نظامی نیروهای جبهه مقاومت در سوریه نیز تغییر کرده و اداره امور به نیروهای دفاعی- امنیتی دمشق واگذار خواهد شد اما به نظر می‌رسد برخی کشورهای عربی اهداف متفاوتی را دنبال می‌کنند.
در مفاد اشاره شده در بیانیه امان و جده به نظر می‌رسد بلوک محافظه‌کار سنی به بهانه مبارزه مشترک با تروریسم، بازگشت ایمن پناهندگان سوری، مبارزه با قاچاق غیرقانونی و خارج شدن نیروهای خارجی از سوریه نوعی ارتباط مستشاری- اطلاعاتی با دمشق برقرار کنند. لزوما تحقق این سناریو نافی منافع تهران نیست اما باید این سیاست با هماهنگی میان ایران- سعودی و احترام به منافع متقابل دو کشور دنبال شود.
ایران؛ متحد راهبردی سوریه
سفر تاریخی آیت‌الله رئیسی به دمشق (پس از ۱۲سال) با استقبال و بدرقه بی‌سابقه مردمی و حاکمیتی و نیز انعقاد توافق‌نامه بلندمدت راهبردی میان ایران- سوریه در حوزه‌های مختلف سیاسی، امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و... نشان‌دهنده اراده جدی رهبران دو کشور بر حفظ و تعمیق روابط دوجانبه در دوران پسا تروریسم است.
بازگشت مجدد کرسی سوریه در اتحادیه عرب به دولت قانونی دمشق ثمره ۱۲ سال مقاومت و حاصل جمع پیروزی درمیدان بود که دست دیپلماسی را بر سر میز مذاکره پر کرد. این اتفاق مهم البته نتیجه دیپلماسی منطقه‌ای دولت سیزدهم برای حل اختلافات با حکومت سعودی و سایر هم‌پیمانان منطقه‌ای او بود.
جمع‌بندی:
بازگشت صندلی سوریه در اتحادیه عرب، به دولت قانونی بشار اسد نقطه عطف مهمی در تاریخ خاورمیانه معاصر است. با گذشت بیش از یک دهه از رقابت ژئوپلیتیکی و تضاد سیاسی میان بلوک‌های قدرت در منطقه غرب آسیا، حال ندای صلح در سراسر منطقه به گوش می‌رسد. پس از توافق اولیه میان ریاض- صنعاء برای آتش‌بس بلندمدت و تبادل اسرای جنگ، حال در نشست فوق‌العاده وزرای خارجه کشورهای عربی در قاهره، اعضاء بر سر بازگشت دمشق به اتحادیه عرب به توافق رسیدند. این رخداد تاریخی در رسانه‌های غربی نشانه کاهش نفوذ آمریکا در منطقه غرب آسیا و پیروزی بزرگ برای جمهوری اسلامی ایران، محور مقاومت و روسیه در میدان سوریه است.
نظر شما